Kurşun ve Kurşunla İlgili Güvenlik Önlemleri

 
Kurşun doğal olarak yer kabuğunda bulunan mavimsi-gri bir metaldir. Çevredeki kurşun büyük oranda fosil yakıtların yakılması, maden işleme ve imalat gibi insan etkinliklerinden ve kurşun madenlerinden yayılmaktadır. Kurşunun değişik kullanım alanları bulunmaktadır. Yaygın olarak akü sanayi, cephane imalatı, lehim, borular ve X ışınlarından koruma amaçlı donanımda kullanılan kurşun; ultrason makineleri, damar pompaları, anne karnında bebeğin durumunu izlemeyi sağlayan araçlar ve cerrahi bazı donanımın seramik bölümlerinde, bilgisayar kartları ve elektronik devrelerde de kullanılabilmektedir. Sağlık etkileri nedeniyle son zamanlarda benzinde, boya ve seramik ürünlerinde, macunlarda, boru lehimlerinde büyük oranda azaltılması yoluna gidilmiştir.Kurşunun kendisi parçalanmaz ancak kurşun bileşikleri güneş ışığı, hava ve su etkisiyle değişime uğrar. Kurşun havaya yayılacak olursa çökelmeden önce uzun mesafelere taşınabilir. Toprağa düşen kurşun toprak parçacıklarına yapışır. Topraktan yüzeysel sulara geçiş derecesi kurşun bileşiğinin tipine ve toprağın özelliklerine bağlıdır.

Kurşun içeren yiyeceklerin yenilmesi, suların içilmesi, kurşun esaslı boyaların kullanıldığı ortam havasının solunması, kurşun kullanılan işler, kurşun içeren sağlık bakım ürünlerinin ve halk ilaçlarının kullanılması, kurşun kullanılan hobilerle uğraşma kurşun etkileniminin başlıca kaynaklarıdır. Kurşun arıtımı, bronz fabrikaları, kauçuk ve plastik sanayi, akü sanayi, lehim işleri, çelik eritme ve kesme işleri, kurşun bileşiklerinin imalatına yönelik sanayide çalışanlarda kurşun etkilenimi olabileceği gibi, inşaat işçileri, kentsel atık yakma tesislerinde çalışanlar, seramik ve çömlekçilikle uğraşanlar, radyatör onarım atölyelerinde çalışanlarda da kurşun etkilenimi söz konusu olabilir.

Bu gibi işlerde çalışan işçilerin elbiseleriyle eve kurşun tozlarını taşımaları durumunda aileleri de etkilenebilmektedir.

Kurşun insan vücuduna girdikten sonra hiçbir değişime uğramaz. Vücutta hemen her organ ve sistemi etkiler. En duyarlı sistem özellikle çocuklarda olmak üzere merkez sinir sistemidir. Bazı bilimsel çalışmalar kurşunun kan basıncının yükselmesine neden olabileceğini de düşündürmektedir. Ayrıca üreme sistemine ve böbreklere de zarar verir. Yüksek seviyedeki etkilenim sperm yapımına yol açan organların etkilenimine neden olur. İster ağız yoluyla ister solunumla alınsın bu etkiler aynıdır. Yüksek derişimlerde tepki zamanını azaltır; parmaklarda, el ve ayak bileklerinde güçsüzlüğe yol açar, büyük bir olasılıkla belleği de etkiler. Kurşun kansızlığa yol açabilir. Gebelerde ise yüksek düzeydeki kurşun etkilenimi düşüklere neden olabilir.

Çocuklar kurşunun etkilerine yetişkinlerden daha duyarlıdır ve daha büyük oranda etkilenirler.

Kan ve idrar gibi biyolojik sıvılarla yapılan kurşundan etkilenme düzeyini belirleyici çeşitli testler bulunmaktadır. Diş ve kemiklerde biriken kurşun miktarı ise röntgen ışınları ile belirlenebilir ancak bu değerlendirme kolay ulaşılabilir ve yapılabilir bir değerlendirme değildir.

Kurşun veya bunun suda eriyen bileşiklerinin eritilmesi, dökümü, hamur haline getirilmesi, temizlenmesi, eğelenmesi, kurşunlu yağlı boya ve ensektisitlerin hazırlanması, hurda kurşun ile temas ve benzeri kurşun ve bileşikleri ile yapılan çalışmalarda, oluşabilen kurşun zehirlenmesinden korunmak için işyerlerinin gerek kuruluşu aşamasın da gerekse sonradan yapılacak değişikliklerde aşağıdaki tedbirler alınmalıdır:

1) Kurşunlu çalışmalar sonucu meydana gelecek toz, duman ve buharın kaynaklarında zararsız hale getirilmeleri için, etkili aspirasyon sistemleri kurulmalı ve sürekli olarak bakımı yapılmalıdır.

2) Kurşunla çalışmaların yapıldığı oda veya bölümlerin tabanları, su geçirmez, kaygan olmayan ve kolay yıkanabilir malzemeden yapılmalı, duvar ve tezgahların üzerleri, kolay yıkanıp temizlenebilir durumda olmalı, iyi çalışan direnaj sistemi kurulmalıdır.

3) Kurşunla çalışmalar yapılan işyerlerinde, adam başına 15 metreküp hacim düşmeli ve 4 metreden fazla tavan yükseklikleri, bu hesaba katılmamalıdır.

4) Kurşunla çalışmalar yapılan işyerlerinde, işçiler el, yüz, ağız temizliği gibi kişisel temizliklerine dikkat etmeli, her yemekten önce ve vardiyadan sonra, ellerini yıkamalıdır. el ve yüz yıkamanın kurşun etkilenimini azaltıcı etkisi konusunda herkes bilgilendirilmelidir.

5) İşçiler, kurşunla çalışılan yerlerde yiyip içmemeli, sigara kullanmamalıdır. Yemek ve dinlenmek için, özel yerler bulundurulmalıdır.

6) Kurşunla çalışmalar yapılan işyerlerinde, kişisel korunma araçları tercihen cepsiz ve pilesiz sentetik kumaştan yapılmış olarak, iş elbisesi, önlük, uygun ayakkabı, lastik eldiven sağlanmalı ve gerektiğinde kullanılmak üzere, toz ve gaz maskeleri ile solunum cihazları bulundurulmalıdır. İşçilerin elbise, ayakkabı vb giyecekleri ile eve kurşun taşımalarını engelleyecek önlemler alınmalıdır.

7) İşyeri havasından, periyodik olarak numuneler alınarak kurşun miktarı tayin edilmeli ve bu miktarın 0, 15 miligram/metreküpü geçmemesi sağlanmalıdır.

8) Kurşunla çalışacak işçiler, işe alınırken klinik ve laboratuvar usulleri ile genel muayeneleri yapılmalı; kan, kan yapıcı sistem, karaciğer ve böbreğin durumu incelenerek, kurşuna hassas olanlar ve alkolikler, bu işlere alınmamalıdır.

9) Kurşunla çalışan işçiler, her üç ayda bir, sağlık muayenesine tabi tutulmamalıdır. Bu muayeneler ile kurşun absorbsiyonunun ilk belirtileri, klinik ve laboratuvar usulleri ile tespit edilmelidir. İşçinin sindirim sistemi yakınmaları olup olmadığı, diş etlerinde burton çizgisi bulunup bulunmadığı, kolların dirsekten dışarı doğru açılabilme dereceleri incelenmelidir. İdrarda kurşun etkilenimini gösteren maddeler aranmalı ve kansızlık olup olmadığı, alyuvarlarda kurşun etkilenimini gösteren değişikliklerin bulunup bulunmadığı incelenmelidir. Alınan kan ve idrar numuneleri gerektiğinde daha üst düzey laboratuvarlara gönderierek daha ayrıntılı incelenmeleri de sağlanmalıdır.

10) Kurşun absorbsiyonu veya zehirlenmesi tespit edilen işçiler, yaptıkları işten, bir süre için ayrılarak, kontrol altında tedavi edilmelidir.

11) Kurşunla çalışan işçiler arasında, kurşun absorbsiyonu veya zehirlenmesi görüldüğü takdirde, işyerinde araştırma yapılmalı, zehirlenme kaynağı bulunarak gereken teknik tedbirler alınmalıdır.

12) Her işçi için, işyerinde, bir sağlık sicili kartı tutulmalı ve bu karta, işe giriş ve periyodik muayene bulguları kaydedilmelidir.