Kaynak İşlemlerinde Meydana Gelebilecek Tehlikeler

 
Makinalarda iş kazalarına karşı genel güvenlik kuralları içeren TS 3840’a göre mekanik tehlikeler (Dönel hareketli elemanlar, gidip-gelen ve kayma hareketi yapan elemanlar, salınım hareketli elemanlar… vs.) olarak verilmiştir. Makinalarda mekanik  olmayan tehlikelerin başlıcaları  ise aşağıdaki gibi sıralanmıştır.

–    Elektrik (statik elektrik dahil)

–    İyonlayıcı ışın yayılması

–    Radyoaktif kaynaklardan ışın yayımı

–    Radyograf aygıtı

–    Statik temizleyiciler

–    Işınlı kalınlık mastarı

–    İyonlayıcı olmayan ışın yayılması

–    Yüksek frekans ve mikro-dalga, (Endüksiyon ve elektrik geçirmez ısıtıcı işlemler mikro-dalga fırınları)

–    Mor ötesi (elektrik ark kaynağı, mor ötesi baskı işlemleri)

–    Lazer

–    Kimyasal maddeler

–    Zehirli

–    Yanıcı ve parlayıcı

–    Korozyona neden olan

–    Patlayıcı

–    Patlayıcı maddeler

–    Gürültü ve titreşim

–    Basınç veya kum

–    Sıcaklık (yüksek, düşük)

–    Toz ve duman (sağlığa zararlı ve hava ile patlayıcı karışımlar meydana getirebilen vb.)

Makinalarda   mekanik olmayan tehlikeler bilgi olarak verilmiş olup, standardın kapsamı dışında bırakılmıştır. Ancak bu tür mekanik olmayan tehlikelerin önlenmesi için de etkili önlemler alınması  gerekmektedir.

Kaynak tekniğinde tehlikelerin meydana gelmesinde, patlamanın, elektrik çarpmasının (şok), Işınların, zehirlenmenin, havalandırmanın ve yangın tehlikesinin bir rol oynadığını görmekteyiz. Dolayısı ile bu hususların mekanik olmayan tehlikeler arasında yer aldığını saptayabiliriz. Bu tehlikelerin nasıl oluştuğu ve bunlara karşı alınacak önlemleri kısa bir şekilde özetleyecek olursak;

a)Patlama : Patlayıcı gaz karışımının tutuşması

Korunma: Kaynak veya ateşle işlem yapılacak her türlü fıçı, bidon, kazan, işlemden önce içindeki boşaltılmalıdır. İçleri tekrar yanıcı olmayan madde ile doldurulmalıdır. Benzin fıçılarında, yağ fıçılarında, oksi-asetilen kaynağında olabileceği gibi içi patlayıcı  gaz karışımı olan fıçı ve kazanların kaynağı yapılmadan önce su veya    yanmayan gaz ile  doldurulmalıdır.

b) Elektrik Çarpması (Şok) : Bilhassa elektrik ark kaynağında büyük bir tehlike      oluşabilir. Kaynakçının dikkatsizliği ve arızalı aletlerin kullanılması halinde kaza meydana gelebilir.

Korunma:  (Elektrik çarpmasına karşı)

–    İyi izole edilmiş kuru eldivenler kullanılmalıdır.

–    İyi izole edilmiş kaynak penseleri kullanılmalıdır.

–    Kullanılan aletlerin ve kabloların arızalı olmamasına dikkat edilmelidir.

–    Kaynakçı lastik veya tahta altlık kullanmalıdır. Ayakkabısı da uygun olmalıdır.

–    İş yerinde uygun bir topraklama gerekmektedir.

c) Elektrik Ark Kaynağında Oluşan Işınlar: Kaynak işlemi yaparken elektrik enerjisi ısı ile ışığa dönüşür. Bu enerjinin yaklaşık olarak % 15’i ışık haline dönüşür. Bu % 15’lik ışınların %10’u ultraviyole, % 30’u parlak ve % 60’ı enfraruj kızıl ötesi ışınlardır. Bu ışınlar kaynakçının gözleri ve cildi için tehlikelidir.

Korunma: Gözleri kamaştıran parlak ışına karşı maske kullanılmalı Enfraruj ışınlar sıcaklık verdiğinden kaynakçının vücudunu koruyan elbise kullanılmalıdır. En tehlikeli olan ultraviyole ışınları cilt ve gözlerde yanıkların meydana gelmesine sebep olur. Böylece ultraviyole ışınlarını absorbe eden kaliteli koruyucu camlar kullanılmalıdır. Diğer şahısları korumak için de kaynak işleri kaynak kabinlerinde yapılmalı ve burası koruma paravanları ile çevrilmelidir. Hararet ve yanmalara karşı önlük, deri eldiven kullanılmalıdır.

Şekil 1. Patlayabilecek Fıçı, Bidon ve Kazanın Kaynağı

d) Havalandırma : Oksi-asetilen kaynağında alev kaynak yerindeki oksijeni zamanla azaltır ve böylece azot miktarı yükselir. Dolayısı ile solunum güçleşir. Bundan dolayı kaynak işlemi yapılan atölyelerin sürekli havalandırılması gerekir. Örneğin hava saatte 10 defa değiştirilmelidir. Kapalı yerlerde örneğin kazan içinde yapılan kaynak işlemlerinde elektrikli ark  kaynağında meydana gelen gaz, buhar ve duman aspiratörler vasıtası ile emilir.

e) Belirli Alan : Dar yerlerde yapılan kaynak işlerinde o yerin sıcaklığı artar. Bu sıcaklığın yanı sıra gaz, duman ve buhardan solunum zorlaşır. Normal olarak atölyelerde her kaynakçı için yaklaşık 100 m3’lük bir hacim öngörülmelidir.

f) Metal Parçalarının Sıçraması : Elektrik direnç kaynağında sıcak metal parçalarının sıçrama tehlikesi vardır. Kızgın metal parçacıkları büyük miktarda etrafa sıçrar ve çalışma yerinden 6-7 m. kadar uzağa sıçrar ve yangın tehlikesi yaratabilirler. Bu sebepten kaynak yapılan yerin yakın çevresinde yanıcı maddelerin bulunmamasına dikkat edilmelidir. Kaynak atölyelerinde ve diğer yerlerde yangın söndürme aleti bulundurulmalıdır.

Korunma: Koruyucu deri önlük giyilmeli.

Kaynak işlemi yapılırken, sıcak metal parçaları 10 m. ’ye kadar sıçrayabilir (Şekil 2). Böylece alev alan, tutuşabilen malzemeler yanabilir ve hasar oluşabilir.

Bazı malzemelerin tutuşabilme dereceleri şu şekildedir;

Tahta  ³ 280 0C ; gazete kağıdı ³ 250 0C ; pamuklu kumaş ³ 320 0C ve plastik malzemelerden polyetilen ³  340 0C civarında ateş alabileceği (tutuşabileceği) dikkate alınmalıdır. Şekil-3’de kaynak alevinin 1 m.’ye kadar sıcaklığını 0C cinsinden göstermektedir.

 

GAZ ve ARK KAYNAĞINDA DİKKAT EDİLECEK  DİĞER HUSUSLAR

–    Gaz tüpleri taşınırken dikkat edilmeli, vurma, düşme, sarsıntı ve çarpmaya karşı    korunmalıdır.    Araçtan tüplerin indirilmesinde, tüplerin araçtan aşağıya atılması, yatay olarak yuvarlanması uygun değildir. Tüplerin depolanmasında valf koruyucu kapakları kesinlikle kapatılmamalı ve yine kullanılan tüpün boşalmasından sonra valf koruyucu kapakları kapatıldıktan sonra taşınmalı veya depolanması gereklidir.

–    Oksijen tüplerinde tüm dokunulan kısımları, örneğin tüp valfi, basınç düşürücü, manometre ve hortum kesinlikle yağ veya yakıttan arındırılmış olmalıdır.

–    Tüpten başka bir tüpe gaz aktarımı kesinlikle yapılmamalıdır.

Şekil 2. Kesme İşleminde Metal Parçaların  Sıçrama Uzaklıkları

–    Asetilen tüplerinin en az 1 m yakınında kaynak kesinlikle yapılmamalıdır. Sigara kesinlikle içilmemeli. Kaynak esnasında üfleç ile tüp arasında en az 3 m. uzunluk bulndurulmalıdır. (Yani hortum uzunluğu en az 3 m. olmalıdır.)

–    Eğer tüpten akmakta olan   gaz bir nedenle tüpün valfinde veya bağlı olan basınç düşürücüde yanıyorsa hemen tüp valfi kapatılmalı bunun sağlanamadığı hallerde ise yangın söndürme cihazı kullanılmalıdır.

Şekil 3. Kaynak Alevinin Belli Uzunluklara Göre Sıcaklığı

–    Yanma gazının herhangi bir nedenle ortama yayılması halinde hemen tüm ateş kaynaktan kapatılmalı veya uzaklaştırılmalıdır. Pencere ve kapı açılmalı ve bu alanda bulunan işçiler uzaklaştırılmalıdır.

–    İşyerinde başka bir nedenle yangın meydana gelmiş ve ortamda gaz tüpleri bulunuyorsa bunların mümkün olduğu kadar hızla yangın tehlikesi bulunan ortam dışına çıkartılması sağlanmalı, eğer bu sağlanamıyorsa gaz tüpleri üzerine büyük oranlarda su püskürtülerek yüksek ısılardan korunması gereklidir. Bu arada ilgililere ve itfaiyeye de haber verilerek tehlike yaratan tüplerin bulunduğu bildirilmelidir.

Kaynak yaparken, koruyucu gözlük, başlık, koruyucu elbise, güvenlik  ayakkabısı, deri önlük, koruyucu tozluk ve deri eldiven gibi kişisel koruyucu malzemelerden yapılan işe uygun olanları mutlaka kullanılmalıdır. (Şekil 4)

Şekil 4. Kaynak Yapan Korumalı Kaynakçı

 

–    Yangın tehlikelerinin azalması için çalışma alanlarında yalnız kullanım için gerekli gaz tüpleri bulundurulmalıdır. Gaz tüpleri kesinlikle ısı kaynaklarının yakınına yerleştirilmemelidir. Eğer donanım kumanda ve valf dolaplarını kapsıyorsa bu bölümlerde tehlikeli gaz karışımlarının birikmesinin kesinlikle önlenmesi amacı ile yeterli havalandırma yapılmalıdır. Dikey duran gaz tüpleri düşmelere karşı kelepçe zincir gibi uygun nitelikte bağlantı elemanları ile güvenlik altına alınmalı, fakat ip kullanılmamalıdır. Herhangi bir tehlike  anında tüpler kolayca sökülebilir durumda bağlanmalı ve diğer tüplerin tehlikeye girmemesi için ortak bağlantılardan kaçınılmalıdır.

–    Hortumlarda çatlaklıkların veya yıpranmanın olmamasına dikkat edilmelidir. Hortumlardaki en küçük hasar bile hemen giderilmelidir.

–    Hortumlar yanma, burkulma ve üzerinden   geçme gibi hususlara karşı emniyetli olmalıdır.

–    Alüminyum kaynağında koruyucu gözlük takılmalıdır. Gözlük camları DIN 4647’ye göre koruma derecesi 4A-6A arasında olan camlar kullanılmalıdır.

–    Kaynak edilmiş Alüminyum parçaları, ısındıkları yerde renk değiştirmediğinden ısınmış olduğu gözle görülemez bu nedenle parçalar bir pense ile tutulmalıdır.

–    Kaynak ve/veya kesme işlemlerini gerçekleştirecek kişilerin 18 yaştan büyük olmaları ve bu konuda eğitim almış olmaları gerekir. Usta olmayanlar ile 18 yaştan küçük olanlar bir sorumlu usta gözetiminde ancak bu işlemleri yerine getirebilirler.

– Yangın çıkması durumunda bunun nasıl söndürülebileceği daha önceden düşünülmelidir. (Örneğin, yangın söndürücüler bulundurulmalıdır. İtfaiyeye haber verme olasılığı önceden düşünülmelidir.)

–    Gaz tüpleri ısı kaynağına yakın olmamalıdır.

–    Tutuşması kolay olan malzemenin olduğu yerde, yumuşak malzemenin olduğu çatılarda veya patlama tehlikesi olan yerlerde kaynak işlemleri yapılmamalıdır.

SONUÇ

Avrupa Birliğine girme aşamasında olan Türkiye, iş güvenliği bakımından Avrupa standartlarına uyum sağlamak zorundadır. Mekanik olmayan tehlikeler ile ilgili standartların hazırlanması ve zorunlu olarak uygulamaya konulması gerekmektedir.

Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığının yayınlamış olduğu tüzük ve mevcut standartlarda koruyucularla çalışma ve dikkat edilecek hususlar belirtilmiş ise de çoğu zaman uygulanmadığı görülmektedir.

Kaynak tekniğinde ve demir kesme işleminde iş güvenliğinin amacı, çalışan kaynakçıyı korumak, kaynak atölyesinde veya iş yerinde rahat ve güvenli bir ortam sağlamak ve alınacak tedbirlerle iş kazalarını önlemek ve böylece verimi artırmak olacaktır.

Gerek can ve mal güvenliği gerekse ülke ekonomisinin kayıplarını önlemek için gelişmiş ülkeler emniyet kurallarını koymuş ve bunları harfiyen uygulamaktadırlar. Bizim de mekanik veya mekanik olmayan tehlikelere karşı tedbirli olmamamız için hiçbir neden yoktur.