Kaldırma Araçlarında İş Sağlığı ve Güvenliği

Ali Kaan ÇOKTU
; Seçil CEYLANb: İSG Uzm. Yrd. – Endüstri Müh. ;
: İSG Uzm. – Kimya Müh.
ANKARA, 20122
İÇİNDEKİLER Sayfa
1.GİRİŞ ………………………………………………………………………………………………………………………………….. 3
2. KALDIRMA ARAÇLARI …………………………………………………………………………………………………………… 3
2.1- Kaldırma Araçları Tanımı ……………………………………………………………………………………………….. 3
2.2 – Kaldırma Araçlarında Kaza Sebepleri………………………………………………………………………………. 3
2.3 – Kaldırma Araçlarının Gruplandırılması ……………………………………………………………………………. 4
2.3.a- Vinçler …………………………………………………………………………………………………………………… 5
2.3.b. Forkliftler …………………………………………………………………………………………………………….. 12
2.3.c. Asansörler ……………………………………………………………………………………………………………. 14
2.4 – Kaldırma – İndirme Sistemi Elemanları ……………………………………………………………………….. 15
2.5. Kaldırma Araçlarında Kontroller ………………………………………………………………………………….. 19
2.5.1 – Fiziki (Gözle) Muayene Deneyleri:………………………………………………………………………… 19
2.5.2 – Şartnamelere Uygunluk Deneyleri: ………………………………………………………………………… 19
2.5.3 – Yük Kaldırma Yeterlilik Deneyleri: ……………………………………………………………………….. 19
REFERANSLAR ………………………………………………………………………………………………………………………. 21 3
1.GİRİŞ
İnsanların kendi güçleri ile yerinden kaldırıp taşıyamayacağı yüklerin bir yerden belirli
mesafedeki diğer bir yere kaldırılıp götürülmesi, yerleştirilmesi için asırlardan beri çeşitli tip
ve kapasitedeki kaldırma ve taşıma araçları kullanılmıştır. Endüstrinin gitgide büyümekte
olduğu günümüzde bu işlemler her işyerinde yapılmakta ve bu sayede yük kaldırma ve taşıma
işleri kolaylıkla yapılabilmektedir. Bu süreçler verimlilikte artış sağlarken, zaman kaybı,
maliyet ve personelde yorgunluk konusunda azalma görülmesini sağlamıştır. Kaldırma
araçlarında gerçekleştirilen işlerde, yüklerin yüksekte taşınması sırasında oluşacak kaza
zararlarının zemin üzerindeki taşınması sırasındaki kaza zararlarına göre çok daha fazla
olacağı açıktır.
Kazalar; taşınan yükte, kaldırma makinasının kendisinde ve çevrede hasar meydana
getirmekte, işyerinde iş tıkanıklığı yaratmakta, zaman, maliyet, itibar kaybı yaratmakta çoğu
zaman da çalışan insanların yaralanmasına veya ölmesine neden olmaktadır.
Bu çalışma “Kaldırma Araçlarında İş Sağlığı ve Güvenliği” konusunda bilgi vermek
amacıyla hazırlanmıştır.
2. KALDIRMA ARAÇLARI
2.1- Kaldırma Araçları Tanımı
Herhangi bir yükü bulunduğu yerden kaldırıp yer değiştirerek bir başka yere indiren
veya istifleyen, gerektiğinde bu yükün yer değiştirme işlemini, yükü kısa mesafelerde
taşıyarak gerçekleştiren araçlara kaldırma araçları denir.1
2.2 – Kaldırma Araçlarında Kaza Sebepleri
Kaldırma işlemleri nedeniyle tehlike arz eden makinalar, temel sağlık ve güvenlik
gereklerini karşılamalıdır. Kaldırma makinelerinde meydana gelen kazaların sebepleri şu
temel başlıklar altında değerlendirilebilir: 4
i. İmalat,
ii. Montaj,
iii. Yetersiz bakım-kontrol,
iv. Kullanım hataları. 2
EU-OSHA (Avrupa İş Sağlığı ve Güvenliği Ajansı) Kaldırma makinalarında meydana gelen
başlıca iş kazalarını şu şekilde raporlamıştır;
– Bom veya kaldırma makinelerinin enerji hatlarıyla teması (kazaların %45’i)
– Kaldırma mekanizmasının altında durma,
– Makinenin devrilmesi,
– Yükün düşmesi,
– Emniyetli bir operasyonun sürdürülebilmesi için gerekli olan teknik periyodik
kontrollerin yapılmaması
– Bomun çökmesi,
– Karşı ağırlığın sisteme zarar vermesi,
– Dayama ayaklarının yanlış kullanımı,
– Düşmeler ve bağlama elemanı hataları.3
2.3 – Kaldırma Araçlarının Gruplandırılması
Kaldırma makineleri günümüzde oldukça önemli ve fonksiyoneldir. İnşaat, maden, yol
yapımı, liman işleri ve fabrikalarda kaldırma işlerinde yaygın olarak kullanılmaktadırlar ve
vazgeçilmezdir. Kaldırma makinelerinin çeşitleri çok fazladır. Yaygın olarak kullanılan ve
gün geçtikçe önemi artan kaldırma araçlarından başlıcaları şunlardır:
1) Vinçler
2) Forkliftler
3) Asansörler 45
Kaldırma Araçlarının Ana üniteleri motor ve şanzımanları dışında:
– Kaldırma – indirme sistemi,
– Taşıma sistemi,
– Frenleme sistemlerinden oluşur.
2.3.a- Vinçler
Malzemeleri ve yükleri kaldırmak, bunları, başka bir yöne dönerek veya hareket ederek
aktarmak, yerlerini değiştirmek, yüklemek, boşaltmak gibi işler de kullanılan makinelere vinç
(Crane) denir. Vinçler düşey ve yatay hareketleri sayesinde genel anlamda her türlü yükün
yerini değiştirebilen makinelerdir. Çok değişik tip ve özellikte olanları mevcuttur. Vinçler
“Hareket Kabiliyetlerine Göre, Kaldırma Kabiliyetlerine Göre ve Kumanda Sistemlerine
Göre” 3 başlık altında incelenebilir.5
(1) Hareket Kabiliyetlerine Göre Vinçler
Resim 1: Sabit vinçler Resim 2: Lastik Tekerlekli Vinçler
Resim 3:Paletli Vinç Resim 4: Köprü Üzerinde Yürüyen Vinç6
Resim 5: Kule Vinç
(2) Kaldırma Kabiliyetlerine Göre Vinçler
• Hidrolik Halatlı Vinçler
Resim 6: Teleskobik Bumlu Vinç
Resim 7: Kurtarıcı 7
• Halatlı Vinçler
Resim 8: Halatlı Vinç Resim 9.Fabrika Tipi(köprülü, pergel)Vinç
Resim 10. Monoray manuel-zincirli caraskal ve kumandalı-halatlı vinç 8
Resim 11. Gırgır Vinç
(3) Kumanda Sistemlerine Göre Vinçler
• Mekanik Kumandalı Vinçler
• Hidrolik Kumandalı Vinçler
• Hava Kumandalı Vinçler
• Elektrik Kumandalı Vinçler
Vinç Güvenlik Önlemleri
Genel olarak vinç güvenlik önlemleri:
i. İmal, konstrüksiyon ve montajında alınacak güvenlik tedbirleri
ii. Kullanılmasında alınacak güvenlik tedbirleri,
iii. Bakım ve onarımda güvenlik tedbirleri olarak 3 grupta toplanabilir.6
i. İmal, konstrüksiyon ve montajında alınacak güvenlik tedbirleri
– Vinç üzerine görülebilir bir yer ve şekilde vincin en fazla kaldırma kapasitesi yazılmalıdır.
Motorlu seyyar vinçlerin kaldıracakları en ağır yükler kabinlerin içinde veya dışında yazılı
olarak belirtilmeli ve kollu vinçlerde ayrıca yatıklık ve ok mesafelerine göre kaldırılmasına
izin verilen en ağır yükler, aynı şekilde gösterilmeli ve bunlardan en ağır yükten fazlası
kaldırıldığında, durumu bildiren sesli ve ışıklı otomatik bir uyarma tertibatı
bulundurulmalıdır. 9
– Ray ve putreller, maksimum yüke göre imal edilmelidirler.
– Halatların tambur üzerine düzgün sarılmasını sağlayıp, halatların tambur kanalındaki yiv
üzerine gelerek kesilmelerini önlemek için halat kılavuzları ( sarıcıları) olmalıdır.
– Aynı sahada birden çok vinç kullanılacaksa, vinçlerin birbirinin çalışma alanlarına
girmeyecek şekilde montajı yapılmalıdır. Aynı ray üzerinde çalışan vinçlerin birbirine
çarpmalarını önlemek için vinçler birbirine yaklaştığında hareketini otomatik olarak
durduracak limit anahtarları gibi bir tertibat konulmalıdır.
– Geçme (teleskopik) platform tipi kaldırıcı arabalarda, yükselen üst kısmın birdenbire inmesini
engelleyecek otomatik sürgülü veya benzeri uygun bir sistem bulunacak ve bunlar elektrikle
çalıştıklarında, platformun yükselmesini ve inmesini sınırlayacak bir sistem, yüklerin
indirilmesini ayarlayan elektrikli ya da mekanik bir fren bulunacaktır.
– Kanca güvenlik katsayısı en ağır yük için en az 5 olmalıdır.
– Elektrikli vinçler uygun ve yeterli şekilde topraklanmalıdır
– Vincin çalışma sahası işaretlenmeli ve vincin geçit yollarına malzeme bırakılmamalıdır.
– Yükün kaldırılacağı alanda, kancanın geriye kaçabileceği, yükün sallanma periyodu dışına
çıkabileceği alanlar bulunmalıdır.
– Operatörün kancayı görüş sahası kapatılmamalıdır.
– Vincin kumanda kutusu üzerinde vince hareket veren akımı kapatabilecek acil durdurma
anahtarı bulunmalıdır.
– Raylı vinçlerin yükseltmeyi sınırlandırıcı sistemi, doğrudan doğruya vincin kasnağı veya
kancası tarafından harekete geçilen uygun akım kesme sistemi ve yükün, beklenmedik
biranda inmesini önleyebilecek şekilde yapılmış olmalıdırlar. Bu sistem, vincin fren
donanımına bağlı olarak çalışmalı ve raylı vinç operatörleri, çalışmaya başlamadan önce ve
çalışmanın bitiminde bu sistemi çalıştırarak kontrol etmelidirler.
– 5 Ton veya daha fazla yük kaldıran raylı vinçlerde,2 elektrikli fren veya bir elektrikli ve bir
mekanik fren bulunmalıdır.
– Açık havada çalışan raylı vinçlerde, yük kancasını sürekli aydınlatabilecek ve vinç üzerine
bağlanmış lambalar bulunmalıdır.
– Motorlu vinçlerde yük kaldırılırken veya vinç yer değiştirirken sesli ve ışıklı uyarı
yapılmalıdır. İkaz sesi çevredeki seslerden farklı ve kolay duyulabilecek yükseklikte
olmalıdır. Motorlu vinçlerin gece çalışmalarında farları ve arkalarında stop lambaları
yakılmalı, kabinler uygun şekilde aydınlatılmalıdır. 10
– Vince ait ağır parçaların indirilip kaldırılması için vinç üzerinde caraskal veya makaraların
takılabileceği çelik kollar, halkalar veya benzerleri bulunacaktır.
ii. Kullanılmasında güvenlik tedbirleri
– İşlemler sırasında yetiştirilmiş operatörler ve manevracılar (işaretçiler) kullanılmalıdır. Her
çalışmaya başlamadan önce operatörleri tarafından kontrol edilmelidirler.
– Yüklerin kaldırılmaları, indirilmeleri veya taşınmaları, yetiştirilmiş manevracılar (işaretçiler)
tarafından verilecek el, kol işaretlerine göre yapılmalıdır. Birden çok manevracının görev
aldığı durumlarda vinç operatörü yalnız birinden işaret almalı ve manevracı görülebilecek bir
yerde durmalıdır. Operatörler her dur işaretine uymalıdır.
– İndirilen bir yükün altından sapan veya halatların çekilmesi için işaret vermeden önce işaretçi,
işçilerin güvenliğini sağlamalıdır.
– Operatör, kaldırma makinalarında bir yük asılı olduğu sürece makinalarının başından
ayrılmamalıdırlar.
– Yükle beraber insanlar kaldırıp taşınmamalıdırlar.
– Kaldırılan yükler çalışan insanların üzerinden geçirilmemelidirler. Elektro magnetli (elektrikli
mıknatıslı) kaldırma ve taşımalarda veya erimiş maden potası taşıma gibi işlerde işçilerin
çalışma sahasında bulunmaması mutlak sağlanmalıdır. Elektro magnetli vinç, dinlenme
durumunda iken, mıknatıslar vinç üzerinde yüksekte bırakılmamalıdır. Bunlar ya doğrudan
yere indirilmeli ya da bu iş için yapılmış platformlar üzerine indirilmelidirler. Mıknatıslar
kullanılmadıklarında vinç üzerinden çıkarılmalıdırlar.
– Yükler asla askıda bırakılmamalıdırlar.
– Yükler dik olarak kaldırılmalı, bunların eğik olarak kaldırılmasının zorunlu olduğu
durumlarda manevralar sorumlu bir elemanın gözetiminde yapılmalı, yük salınımlarına ve
yükün tehlikeli durumuna karşı önlemler alınmalıdır.
– Vincin çalışması esnasında sesli ve ışıklı ikazları çalışır halde bulundurulmalıdır.
– Yağlama sırasında elektrik akımı kesilmelidir.
– Operatör vinci terk ederken kumanda kollarını ‘’0’’ durumuna getirmeli ve ana şarteli
kapatmalıdır.
– Açık alanda çalışan vinçlerin fırtınalı havalarda hareket etmemeleri için rüzgâr emniyet
düzenekleri bulunmalıdır. 11
– Kule vinçler rüzgâr hızı 50 km/h ‘ değerini aştığı anda çalıştırılmaları durdurulmalı ve ray
kilitlenip emniyete alınmalıdır
– Ray üstünde çalışan vinçlerde ray uçlarında en az tekerleklerin yarıçapı yüksekliğinde
takozlar bulunmalıdır.
– Köprülü ve asma vinçlerin, köprü ve vinç arabası tekerlerinde, uygun kol ve ayak
koruyucuları bulunmalıdır. Köprü ayaklı gezer vinçlerin geçtiği yol boyu ve rayların her iki
tarafı serbest olarak tutulmalı ve buralar en az 75 cm. eninde olmalıdır.
– Raylı vinçlerin kabin kapılarının sahanlık veya geçit seviyesinden 30 cm. den daha yüksekte
bulunduğu durumlarda, bu kapıların önüne uygun basamaklar yapılmalı ve kabinlerde
periyodik olarak kontrol edilen yangın söndürme cihazı bulundurulmalıdır.
– Kabinli vinçlerde, kabinler yanmaz malzemeden, açık havada çalışılanlarda ise dış etkilere
dayanıklı olmalı, operatörün görüşü engellenmemeli, ayrıca zehirli gaz, toz ve dumanlara
karşı korumalı olmalı ve kabinde tehlike anında kullanılmak üzere halat, ip veya halat
merdiven olmalıdır.
– İlgililer vinç dururken ve operatörlerle işaretleşerek vinçlere çıkıp inmelidirler.
– Açık havada çalışan vinçlerde yıldırıma karşı güvenlik tedbirleri alınmalıdır.
– 3 ayda bir periyodik kontrolleri yaptırılmalıdır
– Her türlü tamir, tadilat ve bakımlar için bir sicil kartı tutulmalıdır.
iii. Bakımda alınacak güvenlik tedbirleri
– Vinç üzerinde herhangi bir onarıma başlanmadan önce, bütün kumanda sistemi stop
durumuna getirilmeli ve iki şalter açılarak bunlardan biri sıkıca bağlanmalıdır.
– Vinç üzerine ve uygun yerlere, onarım ve bakım yapıldığına ilişkin uyarı levhaları
konulmalıdır.
– Aynı ray sistemi üzerinde başka vinçler çalıştığında, bunları uygun uzaklıkta durduracak
takozlar konulmalı veya aynı işi yapacak başka önlemler alınmalıdır.
– Halat tamburlarının ve millerinin veya bobin motorlarının sökülmesinden önce kaldırma
halatları, tamburlar üzerinden çıkarılmalıdır. Ancak bunun sağlanamadığı durumlarda,
tamburun ani olarak dönmesi önlenmelidir.
– Yapılan onarımın bitiminde, bütün koruyucular yerlerine takılmalı ve vinç harekete
geçirilmeden önce onarımda kullanılan bütün araç, gereç ve malzemeler kaldırılmış olmalıdır. 12
– Vinç üzerinde yapılan bütün bakımlar, onarımlar ve tadilatlar Bakım defterine
kaydedilmelidir.
2.3.b. Forkliftler
İşletme içinde bir yerden bir yere taşınması gereken yükler, malzemelerin raflara istiflenmesi
veya adi istiflenmesi, makine ve tezgahlara malzeme şarjı, makine ve tezgahlara takılıp
sökülecek parçalarının kaldırılıp indirilmesi gibi işlerde forkliftler uygun kaldırma araçlarıdır.
Kullandıkları enerji türüne göre forkliftler; elektrikli, benzinli, dizel ve lpg’li olmak üzere 4’e
ayrılırlar.
• Forklift Güvenlik Önlemleri
– Forkliftler operatörlük belgesi olan kişilerce kullanılmalıdır.
– Her üç ayda bir yetkili bir teknik eleman tarafından kontrol edilmeli ve rapor düzenlenmelidir.
– Forklift çatallarında insan taşınmamalıdır.
– Uygun aparat monte edilmeden çatallara yük asılarak kaldırılmamalıdır.
– Forklift çatalının altına girilmemelidir.
– Çataldaki yükün üstüne insan alınmamalıdır.
– Çatala doğrudan insan alınmamalıdır.
– Forkliftin üzerine insan alınmamalıdır.
– Kapalı alanlarda çalışan forkliftlerin geliş – gidiş yolları işaretlenmelidir.
– Forkliftler için hız sınırlaması konulmalıdır.
– Yüksek hızlarda ani manevra, duruş ve kalkış yapılmamalı. Dönüşlerde, bina giriş ve
çıkışlarında, insanların yanında hız düşürülmeli, korna kullanarak uyarıda bulunulmalıdır.
– Gevşek ve kaygan zeminlerde forklift kullanmayın. Tüm işaretlere uyun ve özellikle zemin
yapısına göre izin verilen maksimum yük değerleri, asansör taşıma kapasitesi ve tavan
yüksekliği gibi değerleri aşmayın.
– Güvensiz/dengesiz yükler taşınmamalıdır. Yük çatallara dengeli olarak dağılmalı, tek çatalla
yük taşınmamalıdır. 13
– Forklift başka forkliftlerin çalışma sahasında kullanılmamalıdır. Forklift başka bir forklifti
itmek veya çekmek amacıyla kullanılmamalıdır. Fokliftin çalışmadığı durumlarda servise
haber verilmelidir.
– Forklift yük düzeltme, sürükleme, itme, devirme gibi işler için kullanılmamalı, yükseğe
kaldırılmış yükle hareket edilmemelidir.
– Forklift çatallarındaki yükün görüş alanını kısıtladığı durumlarda forklift geri geri
kullanılmalıdır.
– Forkliftin devrilmesi durumunda kabin dışına atlanmamalı, koltukta oturulmalı, sıkıca
tutunulmalıdır.
– Rampalardan çıkarken daima ileri, inerken de geriye doğru hareket edilmelidir. Yüzeyin
eğimli olduğu yerlerde yük kaldırılmamalı, manevra yapılmamalıdır.
– Forklift operatörü güvenlik açısından en önemli unsurdur. Bu sebeple iş öncesinde veya
işyerinde alkol veya uyuşturucu madde kullanılmamalıdır.
– Islak ve yağlı el, ayakkabı ile forklift kullanılmamalıdır.
– Kullanma kurallarına, güvenlik önlemlerine ve tüm uyarı işaretlerine uyulmalı, el ve ayaklar
forklift hareket halindeyken kabin dışına çıkarılmamalıdır.
– Forklift park alanına park edilmeli, çatalları aşağı indirilmeli, levyeleri boşa alınmalı, el freni
çekilmeli ve motor durdurulmalıdır.
Giriş – çıkış kapılarında diğer taraf görünmüyorsa;
– Gözetleme penceresi yapılmalı,
– Yayalara ayrı yol yapılmalı,
– Sağa ve sola dönüşlerde ayna konulmalıdır.714
Resim 12: Forklift Genel Görünüş
2.3.c. Asansörler
Asansörlerde alınacak güvenlik önlemleri şu şekilde sıralanabilir:
– İşyerlerinde kullanılacak insan ve yük asansörlerinin, yürürlükteki mevzuatın ve tekniğin
öngördüğü şekilde imal ve inşa edilerek kurulması ve bakımlarının yapılması şarttır.
– Asansör boşluğundan, asansörün çalışmasına özgü tesis ve tertibattan başka, hiç bir şekilde
halat, tel ve boru gibi sair malzeme veya tesis geçirilmeyecektir.
– Asansör makine dairesi veya boşlukları, geçit olarak kullanılmayacak ve buralara hiç bir şey
depo edilmeyecektir. Bu yerlere girilmesini sağlayacak kapılar, her zaman kilitli
bulundurulacak ve ancak sorumlu elemanlar tarafından açılacaktır.
– Yük asansörlerinde, insan taşınmaması esastır. Bu yasağı belirten levhalar, her kat kapısına ve
kabin içine, görülür bir şekilde konulacaktır. Ancak, işin gereği olarak insan taşınması
halinde, insan asansörlerindeki güvenlik koşulları, bu asansörlerde de bulunacaktır. 15
– Bütün asansör kabinlerinde, taşıyabilecekleri en çok yükü açıkça gösteren levhalar
bulundurulacaktır.
– Kat kontağı bulunmayan yük asansörlerinde asansörcü bulundurulacaktır.
– Bina dışında kurulan yük asansörlerinin çerçevesi, tabandan en az 3 metre kadar sağlam bir
şekilde örtülecek ve ayrıca kapıların bulunduğu cephe, yüksekliği boyunca tamamen
kapatılacaktır.
– Parlayıcı ve patlayıcı maddelerin bulunduğu yerlerde, kıvılcım tehlikesine karşı, asansörlerin
kabin kızakları ile kapıların çarpan kısımları, ağaç veya kıvılcım çıkarmayan metal veya
alaşımlarından yapılmış olacaktır. 8
2.4 – Kaldırma – İndirme Sistemi Elemanları
I. Tamburlar
II. Zincirler
III. Kancalar
IV. Halatlar
[1] Kendir ya da sentetik örgülü halat
[1] Tel halat
2.4.a) Tamburlarda Güvenlik
Kaldırma aparatlarında tambur, halatın sarılıp boşalmasıyla yükü harekete geçiren düz veya
yivli ekipmandır. Halatın bu ekipmana düzgün sarımının temini önemli bir operasyondur.
Vinç tamburu ya elektrik motoru ile ya da dizel makine gücü ile döndürülür. 16
Resim 13: Düz Tambur Resim 14: Yivli Tambur Kesiti
– Kaldırma makinalarının üzerine tel sarılan tamburlarının yanları flanşlı olmalıdır. Flanş
genişliği sarılan halatın çapının 2,5 katı olmalı, halat fırlamalarını önleyecek şekilde
yapılmalıdır.
– Halatın ucu tambura iyi bağlanmış olmalı, yük tutma elemanı en alt seviyede bulunduğu
zaman, yivli tambur üzerinde en az iki sarım halat kalmalıdır.
– Tambur yivleri ile kullanılan halat çapı birbirine orantılı olmalıdır. Aksi halde iyi bir sarım
olmayacağı için halat ömrü kısalır ve sarma işi kötü yapılır.
– Elektrikle çalışan kaldırma makinalarında belirtilen alt ve üst noktalar geçildiğinde, elektrik
akımı otomatik olarak kesecek ve tamburun hareketini otomatik olarak durduracak bir tertibat
bulunacaktır.
2.4.b) Zincirlerde Güvenlik
Kaldırma makinalarında yüklerin kaldırılmasında halkalı ve levhalı zincirler kullanılır.
Levhalı zincirlere GALL zincirleri de denilir. İki tip zincirde özel olarak yapılmışlar ve
sertleştirilmişlerdir.
Resim 15: Halkalı Zincir Resim 16: Levhalı (Gall ) Zincir 17
• Zincirler kullanılacakları işin hususiyetine ve kaldıracakları yükün ağırlığına göre
seçilirler. Zincirin baklalarında ezilme, aşınma veya çatlaklık varsa zincir değiştirilmelidir.
Zincir baklalarındaki aşınma bakla kalınlığının dörtte birini geçmişse zincir
kullanılmamalıdır.
• Bir zincirin sağlamlığı, en zayıf baklasının sağlamlığı kadardır. Zincirler kullanılmadan
önce mutlaka gözle muayeneye tabi tutulmalıdır. Baklalardaki boyuna uzama%5’i geçmişse
zincir kullanılmamalıdır.
• Zincir baklaları hiçbir zaman cıvata ile birbirlerine tutturulmamalıdır.
2.4.c) Kancalarda Güvenlik
Yük kaldırmada kullanılan kancalar, demir, dövme çelik veya benzeri malzemeden yapılırlar.
Üzerlerine takılan yükün kancadan kurtulup düşmemeleri için kanca üzerlerinde güvenlik
mandalı gibi uygun güvenlik sistemleri bulunmalıdır. En ağır yük için kancaların güvenlik
katsayısı en az 5 olmalıdır.
Resim 17: Standart Yük Kancası Resim 18: Çiftli Yük Kancası
2.4.d ) Halatlarda Güvenlik
• Kendir ya da Sentetik Halatların Kullanımında Dikkat Edilmesi Gerekenler:
Çelik halatlara nazaran yük kaldırma kabiliyetleri ve ömürleri daha az olmasına karşılık,
yükün kolay bağlanabilme ve çözülebilme pratikliğini sağlamaları bakımından ise kullanım
avantajları vardır. Ancak kendir veya sentetik halatları kullanırken:
[1] İşe ve yüke uygun olmalıdır. 18
[1] Her kullanımdan önce kontrol edilmelidir.
[1] Islak ve gergin bekletilmemelidir.
[1] Demir askılara asılmamalıdır.
[1] Asit ve aşındırıcılardan korunmalıdır.
[1] Keskin kenarlı yük köşelerinde özel tedbirler alınmalıdır.
• Tel halatların kullanılmasında Dikkat Edilmesi Gerekenler:
Tel halat endüstride yük çekme, yük kaldırma ve kuvvet transmisyonları gibi işlerde
kullanılır.
[1] Tel halat yapılan işe ve kaldırılacak yüke uygun olarak seçilmelidir.
[1] Keskin kenarlı yük köşelerinde özel tedbirler alınmalıdır.
[1] Belirli periyotlarla uygun yağ ile yağlanmalıdır.
[1] Kaynak alev ve ısılarına maruz bırakılmamalıdır.
[1] Güvenlik kat sayısı en az 5 olmalıdır.
[1] Halat uç bağlantıları uygun olmalıdır.
[1] Halat eklemeleri uygun yapılmalıdır. 9
Halatlarda kullanım süresi zarfında bazı şekil bozuklukları meydana gelmektedir.
Halatlarda görülen bazı şekil bozuklukları şunlardır: 10 19
2.5. Kaldırma Araçlarında Kontroller
2.5.1 – Fiziki (Gözle) Muayene Deneyleri:
Çalışma şartları ile test ve deneylerden dolayı vincin taşıyıcı yapısında uygunsuzluğun
meydana gelip gelmediğini tespit etmektir.
2.5.2 – Şartnamelere Uygunluk Deneyleri:
Kaldırma Araçlarının imalat öncesi belirlenen teknik şartnamelere uygunluğunun tespiti için
yapılır.
2.5.3 – Yük Kaldırma Yeterlilik Deneyleri:
A. Statik Yük Deneyleri:
Kaldırma makinasının ve elemanlarının yapı yeterliliğini belirlemek için deney yükü
artırılarak sürekli uygulanan deneydir.
Statik deney yükü :Kaldırma kapasitesi x 1.25 ‘tir.20
Kademeli olarak artırılan deney yükü yerden 100-200 mm kaldırılarak kullanım
kataloglarında daha fazla bir süre belirtilmediği takdirde 10 dakikadan az olmamak şartı ile
deney için gerekecek süre kadar asılı tutulmalıdır.
Deney sonucunda vinçte hiçbir çatlak, kalıcı biçim değişikliği, boya kalkması, vincin çalışma
emniyetini etkileyecek bir durum ve bağlantılarında gevşeme veya hasar görülmemelidir.
B. Dinamik Yük Deneyleri:
Kaldırma makinası elemanlarının ve frenlerinin emniyetli olup olmadığının tespiti amacı ile
yapılan deneylerdir.
Dinamik deney yükü: Kaldırma kapasitesi x 1,5 ‘tur.
Vincin her hareketi için ana elemanlarına en fazla yük geldiği konumlarda uygulanır.
Deneyler vincin hareketlerinin tüm sınırları boyunca defalarca tekrar edilmelidir. Deneyler
makinenin enerjisinin kesilmesi durumunda da bütün hareketlerini kapsamalı ve en az 60
dakika boyunca kontrol edilmelidir.
Deney sonucunda vinç mekanizmalarının ve frenlerinin emniyetle işlediği görülmelidir.
Deney sonunda yine fiziki muayene yapılır.
C. Kararlılık Deneyleri:
Kaldırma aracının kararlılığını test etmek amacıyla yapılan deneylerdir. Vincin statik kanca
deney yüküyle devrilmeyeceğinin kontrolü için yapılır.
Kararlılık deney yükü: Kaldırma kapasitesi x 1.25 ‘tir.
Kararlılık deneyleri belirlenmiş çalışma alanında ve kararlılığın en az olduğu zamanlarda
yapılır. Deneyler esnasında maruziyet alanında kimsenin bulunmasına izin verilmemelidir.
Deneyler makinenin enerjisinin kesilmesi durumunda da bütün hareketlerini kapsamalı ve en
az 60 dakika boyunca kontrol edilmelidir. Deney sonunda yine fiziki muayene yapılır.11 21
REFERANSLAR
1. Dr. Asım Genç, “Kaldırma Makinelerinde İş güvenliği”
2. Yrd. Doç. Dr. Şükrü Su, “Kaldırma Araçlarında İş Güvenliği Eğitim Notları”
3. Öğr. Gör. Dr. Mustafa ÖZDURAN, “Kaldırma Makinaları İle Çalışmalarda
Güvenlik Uygulamaları” 22
4. Prof. Dr. Abdulvahap Yiğit, “Kaldırma Makinelerinde Güvenlik”
5. Yrd.Doç.Dr Şükrü Su, “Kaldırma Araçlarında İSG”
6. H. Engin Çebi, “Yıldız Teknik Üniversitesi İş Sağlığı ve İş Güvenliği Bölümü,
“Kaldırma Araçlarında Güvenlik Ders Notları”
7. http://..
8. Yrd. Doç. Dr. Şükrü Su, “Kaldırma Araçlarında İş güvenliği-Asansörlerde İş
güvenliği”
9.Fazıl Ölmez, “Kaldırma ve Taşıma Araçlarında Güvenlik”
10. İş Güvenliği Mühendisliği Eğitimi Ders Notları 2008
11. TS 10116 – Kaldırma ve Taşıma Makinaları-Vinçler-Muayene ve Deney Metotları